Fotografie en de werkelijkheid: Get Real!

De gedachte dat een foto de werkelijkheid toont is wijdverbreid. Dagelijks worden we gebombardeerd met beelden via sociale media en daaruit stellen we onze kijk op de werkelijkheid samen. We realiseren ons (soms) niet dat we een gekleurde werkelijkheid maken doordat we de bewegingen van onze voorkeurs-vrienden, voorkeursmedia, voorkeurs-bedrijven en dergelijke aaneenrijgen tot een wereldbeeld. Een wereldbeeld waarin ‘de waarheid’ eigenlijk maar één verschijningsvorm is van een werkelijkheid die te complex is om te worden gekend.

Natuurlijk probeer ik in mijn werk voor bedrijven, mensen en instellingen zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te blijven. Ik toon namens opdrachtgevers hoe hun product, hun bedrijf, hoe zijzelf eruit zien. Het ‘onwaarheidsniveau’ probeer je dan tot een minimum te beperken. Bezoekers met onechte reclame binnenhalen is ronduit onverstandig want de moderne klant of zakenrelatie heeft door zijn dagelijkse mediabombardement een heel aardig inschattingsvermogen en heeft goed door wanneer hij wordt belazerd. Gelukkig.

Anders wordt het wanneer de fotografie als kunstmedium wordt gebruikt. Als een middel om een gevoel of een indruk over te brengen. Daar is de tegenstelling tussen werkelijkheid en surrealisme in het beeld een permanente strijd, uitdaging, verleiding, of hoe je het wilt noemen. Een foto die de werkelijkheid in de ogen van de kijker zo dicht mogelijk benadert is wellicht een knappe optische truc, met een waarheidsgehalte van bijna nop. In een filmpje zie je dit het makkelijkst:

Low Budget Visual Effects – Miniatures from Vashi Nedomansky on Vimeo.

Terwijl er om zo’n levensecht lijkende foto te maken een karrenvracht aan vaardigheden en soms ook materiaal nodig is: goede camera, dito lens, zwaar statief, correcte (flits)belichting en witbalans, goed studiolicht, noem maar op. En voor een afgedrukte foto gaat dit proces nog een tweede keer worden doorlopen: goede digitale afwerking in belichting, kleurcontrole, uitsnede, verscherping, afdruk op correct papier met de juiste inkt en het juiste kleurprofiel in zowel computer als printer.

Het eindresultaat is dan een foto waarvan iedereen zegt ‘levensecht’. Of ‘better than real life’, zoals vandaag de dag zoveel wordt gedaan. Het overmatige verscherpen en toepassen van extreme contrasten (waardoor mensen soms bijna leerachtige huid lijken te krijgen, regenwolken eruit zien als de atmosfeer van Mars en gebouwen uit karton gesneden lijken) maken de werkelijkheid dramatischer dan hij ooit was. Wat is het ‘waarheidsgehalte’ van zo’n foto?

Over de kunst van het weglaten (selectief tonen van de realiteit) om zodoende het beeld ervan te manipuleren hebben we dan nog niet eens gesproken. Deze foto van het wereldberoemde ‘napalm-incident’ tijdens de Vietnamoorlog toont een heel andere werkelijkheid dan de foto die de Pulitzerprijs kreeg:

Napalm Girl scene David Burnett

David Burnett, Time/Life Magazine, 1972

Je ziet het naakte meisje in de achtergrond worden verzorgd door soldaten, maar ondertijd werd er door journalisten (terecht) ook gewoon doorgewerkt want de verschrikkingen van de oorlog moesten getoond. Als destijds bovenstaande foto ook het nieuws had gehaald, was de verontwaardiging over de oorlog omgeslagen in verontwaardiging over de verslaggevers.

In de kunst is met de fotografie iets anders gaande. Hoe meer het medium wordt gebruikt als naïef expressiemiddel, hoe meer het ‘de werkelijkheid’ toont, óndanks de onscherpte, ondanks de hellende horizon of vallende gebouwen in de achtergrond, ondanks de grove korrel van film, des te groter de geloofwaardigheid en integriteit. Bekijk bijvoorbeeld de foto hieronder, van de Amerikaanse fotograaf Robert Frank: als foto voor een advertentie of bij een nieuwsartikel zo goed als zeker ongeschikt, maar als artistiek object zeer geliefd om het vastgelegde tijdsbeeld van Amerika in de jaren vijftig en zestig.

Robert Frank – From The Bus (1958)

De foto wint aan geloofwaardigheid wanneer hij imperfect is. Bij liefhebbers van kunstzinnige fotografie werkt het net andersom dan bij het grote publiek: Hoe surrealistischer het beeld, hoe eerder we geneigd zijn te geloven in de oprechtheid van wat we zien. Terwijl uiteindelijk de fotografie als creatief kanaal maar één zekerheid kent: het beeld is een model van de werkelijkheid, maar nooit hetzelfde ding.

In het laatste weekend dat in het Drents Museum de expositie De Kim Utopie te zien is, stap ik de zon in om te zien hoe in Noord-Korea met schilderkunst en fotografie ‘de werkelijkheid’ geweld wordt aangedaan, ten dienste van een niet-bestaande heilstaat. Verwerpelijk, dat Noord-Koreaanse gedoe? Nee hoor, we doen het allemaal met onze fotografie en sociale media, maar in het westen ziet het er anders uit. Als je mijn foto’s als Asser Stadsfotograaf gelooft schijnt in Assen altijd de zon en als je de catalogus van het postorderbedrijf gelooft is iedereen in Nederland slank en gespierd. Get real!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.